जेष्ठ नागरिकांसाठी भारत सरकारच्या 6 महत्वपुर्ण पेन्शन योजना

जन्माला आलेली प्रत्येक व्यक्ती हि एक ना एक दिवस वृद्धावस्थेत जाणार हे मात्र खरं आहे. वयाची 58, 60, 65 आदी वर्षांपर्यंत माणसाचं वय झाल्यावर शक्यतोवर एखादी व्यक्ती नोकरीतुन निवृत्ती घेते. म्हणजेच ती व्यक्ती वृद्धावस्थेत जाते. तर वृद्धावस्था म्हणजे काय? एखाद्या व्यक्तीला पाहिल्यासारखं काम न होणे, थोडे अंतर चालल्यावर लवकर थकवा जाणवने, स्मरणशक्ति कमी होणे, लहान मुलांसारखे वागणे आदी कारणे वृद्धावस्थेला कारणीभूत आहेत. या काळात व्यक्ती काम करू न शकल्यामुळे घरामध्ये आर्थिक चणचण तर भासणारच. काही कुटुंब वा व्यक्ती याला अपवाद असतील यात काही शंका नाही.

 

परंतु, बहुतांश व्यक्ती या सामान्य कुटूंबातील असल्याने वृद्धावस्थेत त्याना जीवन जगणं कठीण बनते. तर अशा व्यक्ती वा लोकांना सामाजिक व आर्थिक पाठबळ मिळावं या दृष्टीकोनातून भारत सरकारने ( indian government ) जेष्ठ म्हणजेच वृद्ध नागरिकांसाठी काही योजना सुरु केल्या आहेत. जेणेकरून वृद्धांचे जीवनमान सुखदायक व्हावे. म्हणून भारत सरकारने जेष्ठ नागरिकांसाठी सुरु केलेल्या योजनांपैकी 6 महत्वपुर्ण योजनांची माहिती आपण या लेखात घेणार आहोत.

1)राष्ट्रीय पेन्शन योजना | National Pension Scheme OR NPS

या योजनेला संशिप्तमध्ये nps असे संबोधले जाते. ही योजना भारतीय पेन्शन फंड नियामक आणि विकास प्राधिकरणाद्वारे सन 2004 साली सुरू करण्यात आली. ही सरकारी पेन्शन योजना विशेषत: ज्येष्ठ नागरिकांना निवृत्तीनंतरची आर्थिक सुरक्षा देण्यासाठी बनविण्यात आली आहे. ही योजना ग्राहकांना काम करत असताना त्यांच्या खात्यात नियमितपणे पैसे जमा करण्याची परवानगी देते आणि त्यांच्या सेवानिवृत्तीनंतर नियमितपणे लाभ घेऊ शकतात. ग्राहक आपत्कालीन परिस्थितीत राष्ट्रीय पेन्शन सिस्टम खात्यातून अंशतः पैसे काढू शकतात.

 

राष्ट्रीय पेन्शन योजना सार्वजनिक क्षेत्र, खाजगी क्षेत्र आणि अगदी असंगठित क्षेत्रासह सशस्त्र दलात कार्यरत असणाऱ्या सर्व कर्मचार्‍यांसाठी उपलब्ध आहे. एनपीएस योजना आपल्या ग्राहकांनी आर्थिक वर्षात किमान रु. 6000 जमा करणे बंधनकारक राहील. ही रक्कम ग्राहक एकरकमी किंवा प्रति महिना रु. 500 आपल्या खात्यावर जमा करू शकतात.

पात्रता

• वयोमर्यादा : 18 ते 65 वर्षे
• व्यक्ती भारतीय नागरिक असावी
• पूर्वी NPS मध्ये खाते नसावे
• अर्जदाराची केवायसी(KYC) तक्रार असावी

राष्ट्रीय पेन्शन योजनेचे फायदे

• एनपीएस योजनेत दिलेल्या योगदानाचा एक भाग इक्विटीमध्ये गुंतविला जातो. याचा अर्थ असा आहे की इतर कोणत्याही पारंपारिक कर-बचत गुंतवणूकीच्या तुलनेत ही योजना जास्त परतावा देते. या योजनेचा व्याज दर 9% -12% आहे, ज्या लोकांना निवृत्तीनंतर चांगल्या आर्थिक सुरक्षेसाठी दीर्घ मुदतीसाठी निधी जमा करायचा असेल तर अशा व्यक्तींसाठी ही भारतातील सर्वोत्तम पेन्शन योजना आहे.
• NPS योजनेसाठी वयाच्या 60 व्या वर्षापर्यंत अनिवार्यपणे गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे. खाते उघडण्याच्या तारखेपासून 3 वर्षानंतर – मुलाचे शिक्षण, घर खरेदी करणे किंवा आरोग्याशी संबंधित समस्या अशा आपत्कालीन परिस्थितीत आंशिक पैसे काढण्याची परवानगी आहे. ग्राहक 5 वर्षांच्या अंतराने 3 वेळा केलेल्या एकूण योगदानाच्या 25% पर्यंत पैसे काढू शकतो.
• ग्राहक त्यांच्या गरजेनुसार गुंतवणूक आणि पेन्शन फंडाचा पर्याय निवडू शकतात.
  पीएफआरडीएद्वारे (PFRDA) गुंतवणूकीच्या निकषांमध्ये नियमित देखरेख आणि पारदर्शकता प्रदान केली जाते.
• राष्ट्रीय निवृत्तीवेतन प्रणाली गुंतवणूकदारांना इतर निश्चित-उत्पन्न योजनांपेक्षा अधिक लाभ देते आणि आयकर कायद्याच्या कलम 80 C आणि 80 CCD अंतर्गत कर सूट देखील देते.

अँप्लिकेशन लिंक (Application Link) : NPS Form

 

2)अटल पेन्शन योजना | Atal Pension Yojana OR APY

अटल पेन्शन योजना ही सरकारच्या अनेक निवृत्तीवेतन योजनांपैकी एक आहे. ही पेन्शन योजना दरमहा किमान योगदानासह पेन्शन लाभ देते. प्रमुख्याने ही योजना असंगठित क्षेत्रातील (unorganized sector) कामगारांसाठी आहे. APY योजना मासिक तत्वावर किमान योगदान देऊन कामगारांना स्वेच्छानिवृत्तीसाठी बचत करण्यासाठी प्रोत्साहित करते.

पात्रता

• वयोमर्यादा : 18 ते 40 वर्षे
• अर्जदाराने कमी उत्पन्न गटामध्ये (low income group) यावे किंवा कराच्या दायऱ्यामध्ये येऊ नये.

अटल पेन्शन योजनेचे फायदे

• एपीवाय(APY) पेन्शन योजना ही एक सामाजिक सुरक्षा योजना आहे जी असंघटित क्षेत्रातील कामगारांना दरमहा अल्प प्रमाणात योगदान देऊन निवृत्तीसाठी बचत करण्यास सक्षम करते.
• पेन्शन फंडामध्ये केलेल्या प्रत्येक योगदानासाठी, केंद्र सरकार एकूण योगदानाच्या 50% किंवा 1000 रु. प्रति वर्ष योगदान देईल. प्रत्येक अर्जदाराच्या खात्यात किमान 5 वर्षांच्या कालावधीसाठी योगदान दिले जाईल. तरीसुद्धा, ग्राहकांना 20 वर्षे किंवा त्याहून अधिक कालावधीसाठी योगदान देण्याची आवश्यकता आहे.
• पेन्शनधारकांच्या मृत्यूसारख्या घटनांमध्ये अटल पेन्शन योजनेमध्ये वारीस व्यक्ती जमा केलेल्या रक्कमेवर दावा करु शकते.
• APY योजनेंतर्गत पेन्शनधारकास सेवानिवृत्तीनंतर प्रतिमाह रु. 1000 ते रु. 5000 एवढी रक्कम देऊ शकते.

अँप्लिकेशन लिंक (Application Link) : APY Form

 

3)प्रधानमंत्री वय वंदना योजना | Pradhan Mantri Vaya Vandana Yojana OR PMVVY

प्रधानमंत्री वय वंदना योजना सेवानिवृत्तीनंतर सामाजिक सुरक्षा आणि आर्थिक स्वातंत्र्य प्रदान करते. ही पेन्शन योजना केवळ भारतीय जीवन विमा महामंडळाने (LIC) ऑफर केली आहे आणि 10 वर्षे आश्वासन परतावा प्रदान करते.

पात्रता

• अर्जदार हा भारतीय नागरिक असणे आवश्यक आहे
• वयोमर्यादा : 60 वर्षे किंवा त्यापेक्षा अधिक असणे आवश्यक आहे.

 

प्रधानमंत्री वय वंदना योजनेचे फायदे

• प्रधानमंत्री वय वंदना LIC पेन्शन योजना लाभार्थीस ठेवीवर वार्षिक 8% व्याजाची हमी देते.
• निवृत्तीवेतन किंवा परतावा 10 वर्षांच्या कालावधीसाठी देय असेल, लाभार्थी देयकाचा कालावधी निवडू शकतो.
• एखादी व्यक्ती कमीत कमी रु. 1000 आणि जास्तीत जास्त रू. 15 लाख या योजनेत गुंतवणूक करू शकते.
• जर कार्यकाळ पूर्ण होण्यापूर्वी लाभार्थीचा मृत्यू झाला तर मूळ रक्कम नामनिर्देशित लाभार्थ्याच्या खात्यात जमा केली जाईल.
• गंभीर आजाराच्या बाबतीत, लाभार्थी अकाली बाहेर जाण्याचा पर्याय निवडू शकतात. अशा परिस्थितीत 2% दंड (penalty) आकारला जाईल.

अँप्लिकेशन लिंक (Application Link) : PMVVY Form

 

4)इंदिरा गांधी राष्ट्रीय वृद्धावस्था निवृत्तीवेतन योजना (IGNOAPS)

IGNOAPS म्हणजे Indira Gandhi Old Age Pension Scheme होय. ज्येष्ठ नागरिकांसाठी असलेल्या शासकीय निवृत्तीवेतन योजनांनी वृद्धांना आर्थिक सुरक्षा प्रदान करण्यात महत्वाची भूमिका निभावली आहे. इंदिरा गांधी राष्ट्रीय वृद्धावस्था निवृत्तीवेतन योजना ही अशीच एक पेन्शन योजना आहे. ही योजना 2007 मध्ये भारतीय ग्रामीण विकास मंत्रालयाने सुरू केली आणि सध्या हि योजना राष्ट्रीय सामाजिक सहाय्य कार्यक्रम (NSAP) म्हणून प्रसिद्ध आहे. ज्येष्ठ नागरिक पेन्शन, विधवा पेन्शन आणि अपंगांना निवृत्तीवेतन देऊन लाभार्थ्यांना सामाजिक संरक्षण प्रदान करणे हे या योजनेचे मुख्य उद्दीष्ट आहे.

पात्रता

• वायोमर्यादा : 60 वर्षे किंवा त्याहून अधिक असावे.
• अर्जदार कमी उत्पन्न किंवा दारिद्र्य रेषेखालील गटात असावेत.
• कुटुंबातील सदस्यांकडून किंवा इतर कोणत्याही स्त्रोतांकडून आर्थिक पाठबळ नसावे.

इंदिरा गांधी राष्ट्रीय वृद्धावस्था पेन्शन योजनेचे फायदे

• ज्येष्ठ नागरिक, विधवा आणि अपंगांना आर्थिक सहाय्य करणे हे या योजनेचे
  मुख्य उद्दीष्ट आहे
• IGNOAPS योजना भारतातील ज्येष्ठ नागरिकांना मासिक पेन्शन प्रदान करते
  ही योजना विना-योगदान देणारी सरकारी पेन्शन योजना आहे ज्याचा अर्थ असा आहे की लाभार्थ्यास पेन्शन मिळविण्यासाठी कोणत्याही प्रकारची रक्कम द्यावी लागणार नाही.
• 60 – 79 वर्षे वयोगटातील लाभार्थीस मासिक 200 रुपये मिळतील. लाभार्थी 80 वर्षांपेक्षा जास्त असेल तर त्याला / तिला 500 रुपये रक्कम मिळेल.
• पेन्शनची रक्कम लाभार्थ्याच्या बँक खात्यात किंवा पोस्ट ऑफिस खात्यात जमा केली जाईल.

अँप्लिकेशन लिंक (Application Link) : IGNOAPS Form

 

5)कर्मचारी निवृत्तीवेतन योजना | Employee Pension Scheme OR EPS

ईपीएफ पेन्शन योजना सरकारने 1995 मध्ये सुरू केली आणि तिला कर्मचारी निवृत्तीवेतन योजना 1995 असेही म्हटले जाते. EPS योजना कर्मचार्‍यांच्या भविष्य निर्वाह निधी संघटनेने (EPFO) सुरू केली असून त्याचे मुख्य उद्दीष्ट कर्मचार्‍यांना सामाजिक सुरक्षा पुरविणे हे आहे. जुनी पेन्शन योजना संघटित क्षेत्रात काम करणाऱ्या कर्मचार्‍यांना सेवानिवृत्तीच्या कालावधीत म्हणजेच वयाच्या 58 वर्षांच्या नंतर निवृत्तीवेतन प्रदान करते. ज्याचे फायदे फक्त अशाच कर्मचार्‍यांकडून घेता येऊ शकतात ज्यांनी किमान 10 वर्षे सतत किंवा अविरत सेवा दिली असेल.

पात्रता

• EPFO सदस्य असणे आवश्यक आहे.
• वयोमर्यादा : 58 वर्षे किंवा त्यापेक्षा अधिक असणे आवश्यक आहे.
• लाभार्थ्याने एखाद्या असंघटित क्षेत्रात सतत 10 वर्षे सेवा बजावलेली असावी.

कर्मचारी पेन्शन योजनेचे फायदे

• कर्मचार्‍यांना सामाजिक सुरक्षा प्रदान करते.
• सेवानिवृत्तीच्या कालावधीत किंवा 58 वर्षांच्या वयानंतर संघटित क्षेत्रात काम करणार्‍या कर्मचार्‍यांना निवृत्तीवेतन दिले जाते.
• ईपीएस पेन्शन योजनेतील सदस्य निवृत्तीवेतनाचा निधी लवकर काढू इच्छितो त्यासाठी विशिष्ट परवानगी दिली जाते.
• लाभार्थी मरण पावल्यास ईपीएफओ खाते त्याची पत्नी किंवा सदस्याच्या मुलांना हस्तांतरित केले जाते.

अँप्लिकेशन लिंक (Application Link) : EPS Form

 

6)वरीष्ठ निवृत्तीवेतन बीमा योजना (VPBY)

VPBY म्हणजे Varishtha Pension BimaYojana होय. वरीष्ठ निवृत्तीवेतन बीमा योजना ही एक सरकारी पेन्शन योजना आहे जी उत्पन्नाची सुरक्षा तसेच परताव्याचा हमी दर देते. ही योजना LIC वरिष्ठ निवृत्तीवेतन बीमा योजना म्हणून ओळखली जाते कारण ती भारतीय जीवन विमा महामंडळामार्फत राबविली जाते. योजनेत सदस्याने पॉलिसीच्या सुरूवातीला त्यांच्या पसंतीच्या प्रीमियमची भरपाई करणे आवश्यक असते. एकदा हे प्रीमियम भरल्यानंतर ते नियमित पेन्शनसाठी पात्र असतात. वरीष्ठा निवृत्तीवेतन विमा योजना 10 वर्षांच्या कालावधीसाठी वर्षाकाठी 8% हमी दरावर आधारित एक निश्चित पेंशन देते. येथे, सदस्य मासिक, त्रैमासिक, सहामाही किंवा वार्षिक आधारावर निवृत्तीवेतनाची निवड करू शकतो.

पात्रता

• व्यक्ती भारताची नागरिक असावी
• वयोमर्यादा : 60 वर्षे किंवा त्याहून अधिक असावे

अँप्लिकेशन लिंक (Application Link) : VPBY Form